บทที่11  ครอบครัวและเครือญาติ  >> หน้า 16


เครือญาติกับสถานภาพและบทบาท

                มนุษย์ทุกคนถูกกำหนดให้สวมบทบาทตามตำแหน่งหรือสถานภาพที่ตนดำรงอยู่ เช่น เป็นนักเรียน เป็นลูก เป็นสมาชิกของสังคม เป็นหัวหน้ากอง ฯลฯ สถานภาพนี้หมายความถึง "สิทธิและหน้าที่" ที่ผู้อยู่ในตำแหน่งดังกล่าวจะใช้สิทธิที่มีอยู่ และหน้าที่ที่จะต้องกระทำตามบทบาทในสังคมให้เหมาะสม สถานภาพมีความเกี่ยวข้องกับสายสัมพันธ์ทางเครือญาติมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งตำแหน่งที่ได้รับการถ่ายทอดมาจากครอบครัว ผู้ที่อยู่ในสายตระกูลกษัตริย์ มักจะได้รับการแต่งตั้งให้เป็นกษัตริย์ต่อเมื่อกษัตริย์เก่าสวรรคต หรือดำรงตำแหน่งตามยศศักดิ์ที่มีอยู่ตั้งแต่เกิด สถานภาพแบบนี้หลีกเลี่ยงไม่ได้ เพราะสังคมหรือขนบธรรมเนียมประเพณีได้กำหนดอย่างแน่นอนตั้งแต่เกิด ในสังคมอินเดีย หากพ่อแม่อยู่ในวรรณะใด ลูกต้องอยู่ในวรรณะนั้น ๆ จะข้ามหรือเปลี่ยนไปอยู่วรรณะอื่นไม่ได้

                ในขณะเดียวกัน สถานภาพบางประเภทก็เอื้ออำนวยให้คนแสวงหาได้ ใครอยากมีสถานภาพสูง ต้องใช้ความสามารถเข้าไขว่คว้า เช่น ระดับการศึกษา และการเป็นเศรษฐี เป็นต้น ในสังคมจีนสมัยก่อน ใครอยากได้ยศฐาบรรดาศักดิ์ต้องสอบเพื่อเข้ารับราชการ ดังนั้น ลูกชาวนา หรือคนธรรมดาสามัญก็เป็นได้หากมีความรู้ มีความมานะพากเพียร สถานภาพแบบนี้อาจเกี่ยวพันกับความสัมพันธ์ทางเครือญาติน้อย

                ผู้อ่านลองพิจารณาสังคมของเราปัจจุบัน สถานภาพที่ผู้คนได้รับมาเป็นเรื่องของสายสัมพันธ์ทางเครือญาติหรือต้องใช้ความสามารถของตนเอง ซึ่งแบบไหนจะให้ประโยชน์ต่อสังคม และเกิดประสิทธิภาพมากกว่ากัน

 

เครือญาติกับอำนาจและการเมือง

                อำนาจที่จะกล่าวถึงนี้ทางมานุษยวิทยามิได้มีความหมายถึงพลังที่จะสามารถดลบรรดาลให้ทุกอย่างเป็นไปตามความประสงค์ของผู้มีอำนาจนั้น หรือที่เรียกว่า power เช่น อำนาจเงิน อำนาจของรัฐ อำนาจมืดเท่านั้น แต่ยังมีอำนาจที่เกี่ยวกับข้อผูกพันทางด้านอื่น หรือที่เรียกกันว่า authority เช่น ด้านศีลธรรม จรรยา ประเพณี หรือเครือญาติซึ่งก็เป็นหัวข้อที่น่าสนใจ ทั้งนี้เพราะอำนาจในข้อหลังนี้ แสดงถึงความมี "อำนาจ" ที่จะให้คนอื่นปฏิบัติตาม เช่นการยอมรับ "อำนาจ" ของญาติผู้ใหญ่ จะสังเกตได้ว่าในบางสังคม ผู้มีอาวุโสของครอบครัวขยายขนาดใหญ่จะมีอำนาจในการปกครองคนในกลุ่มสังคมนั้น คนเลือกและยอมรับอำนาจของเขาก็เพราะคนนั้นเป็นญาติผู้ใหญ่ ส่วนผู้มีอำนาจรองลงไปก็จะได้รับการแต่งตั้งจากหัวหน้าที่เขาเหล่านั้นเลือกขึ้นมา ดังนั้น ความเกี่ยวกันทางสายญาติจึงมีแน่นแฟ้น ผูกพันกันไปถึงการได้มาซึ่งอำนาจ และการใช้อำนาจ ตลอดจนการเคารพเชื่อฟัง และการตัดสินข้อพิพาทที่เกิดขึ้นในสังคมนั้นด้วย